Aşk ve Vatan Arasında Nazım’ın İki Büyük Sevdası ya da Allah’ın Bir Cezası…
Siz karar verin.
Nazım Hikmet, yalnızca büyük bir şair değil, aynı zamanda tutkunun, mücadelenin ve aşkın adamıdır.
Vatan ve Kadın.
Bir yanda delicesine âşık olduğu kadınlar, diğer yanda uğruna sürgünlerde, zindanlarda çürüdüğü memleketi… Onun aşkları hep büyük oldu, tıpkı vatan aşkı gibi.
Kadınları nasıl tutkuyla sevdi, şiirlerine nasıl işledi, hasreti nasıl yaşadıysa, vatanına olan sevgisini de aynı tutkuyla, aynı hasretle yaşadı. Öyle ki, Nazım’ın kadınlara duyduğu aşk ile vatanına duyduğu aşk iç içe geçti; biri diğerini besledi, biri diğerini derinleştirdi. Onun şiirlerinde bir sevgiliyle yapılan konuşma, bazen memlekete yazılmış bir mektuba dönüşür. Bir kadının gözlerindeki sıcaklık, Anadolu’nun toprağına benzer. Sevgilisine duyduğu özlem, vatanına duyduğu hasretle eşdeğerdir.
Hasretin İki Yüzü: Kadın mı, Memleket mi?
Nazım Hikmet için hasret, sadece bir insana duyulan özlem değil, aynı zamanda doğup büyüdüğü topraklardan koparılmanın, halkına dokunamamanın acısıdır. Memleket hasreti ve aşk acısı, onun şiirlerinde birbirine karışır. Sevgilisine duyduğu özlemle ülkesine duyduğu özlem arasında neredeyse hiçbir fark yoktur.
Örneğin, ‘Hatıralar’ adlı şiirinde, özlemini şöyle anlatır:
“Ben içeri düştüğümden beri güneşin etrafında on kere döndü dünya.
Ona sorarsanız: ‘Lafı bile edilmez, mikroskopik bir zaman…’
Bana sorarsanız: ‘On senesi ömrümün.’”
Burada hapishanedeki yıllarını anlatıyor. Peki, bu şiiri bir sevgiliye mi, yoksa vatana mı yazdı? Belki de her ikisine birden. Çünkü onun özlemi, zamanın akışında bile farklı bir anlama bürünür.
Bir başka şiirinde, Piraye’ye yazdığı dizelerde de benzer bir hasret duygusu vardır:
“Dışarıda bahar,
İçimde memleketim…
Ve ben, seni düşünüyorum.”
Burada dışarıdaki baharın neşesi ile içindeki hasretin çelişkisini görürüz. Sevdiği kadını düşünürken bile vatanını hatırlar. Çünkü onun için sevda, yalnızca bir bedene ya da bir yüze değil, bir coğrafyaya, bir halka, bir mücadeleye duyulan aşktır.
Aşkın Devrimi olur mu?
Nazım, sadece memleketine değil, aşka da devrimci bir ruhla bağlıydı. Onun aşkları, tıpkı idealleri gibi, sınırlara sığmazdı. Piraye, Münevver, Vera… Her biri onun ruhunda büyük izler bıraktı. Ama tıpkı vatanı gibi, sevdiği kadınlara da kavuşmakta zorlandı.
Piraye’ye yazdığı mektuplarda, hem aşkın hem de vatan mücadelesinin izlerini görürüz. Bir yanda mahpusluk, bir yanda büyük bir sevda. Hapisteyken ona duyduğu özlemi anlatırken, aslında özgürlüğüne, ülkesine, halkına duyduğu özlemle aynı duyguları yaşadığını fark ederiz.
Münevver’e olan aşkı da onun ruhundaki fırtınaları yansıtır. Memleketinden koparıldığında, sevdiği kadından da koparılır. Böylece Nazım için aşk, her zaman bir ayrılıkla, bir kavuşamamakla özdeşleşir.
Ama asıl en büyük aşkı Vera’dır. Ömrünün son yıllarında ona kavuşmuş olsa da, bu aşkın içinde hep bir hüzün vardır. Çünkü Vera’ya duyduğu sevgi, aynı zamanda sürgündeki yıllarının ve memleketsizliğinin hüznünü taşır.
Bu durumu en iyi anlatan şiirlerinden biri şudur:
“Seviyorum seni, ekmeği tuza banıp yer gibi,
Geceleyin ateşler içinde uyanarak,
Ağzımı dayayıp musluğa su içer gibi.”
Burada bir kadına duyulan aşk mı var, yoksa yurdundan uzakta geçen yılların özlemi mi? Belki de her ikisi birden. Çünkü Nazım’ın aşkları, tıpkı onun memleket sevdası gibi, hasretle, mücadeleyle ve sabırla yoğrulmuştur.
Memleketten Koparılmak, Sevgiliden Ayrılmak Gibidir belki de.
Nazım için memleketten koparılmak, sevdiği kadından ayrılmak gibiydi. Bir sürgünlük hali, iki tarafta da vardı. O yüzden, aşk şiirleri bile bazen memleket şiirine dönüşürdü.
Bir sürgünken yazdığı ünlü ‘Memleketim’ şiiri, tam da bu duyguları anlatır:
“Bir başkadır benim memleketim,
Kırlarıyla, ormanlarıyla,
Dağlarıyla, denizleriyle,
Ve en önemlisi insanlarıyla.”
Nazım’ın Aşkı, Vatanın Kendisi
İkisinde de bir tutku, bir hasret, bir kavuşamama…
Tek gerçek, hissettiği o şey!
Aşk…
